Pierwszy przekład na język polski: Zdarzyło się po drodze, Agnes von Krusenstjerna | Premiera Wolnych Lektur

Agnes von Krusenstjerna, szwedzka pisarka–buntowniczka, od dziecka zmagała się z depresją i oczekiwaniami mieszczańskiej rodziny. W swoich opowiadaniach, pisanych w burzliwych latach międzywojnia, śmiało łamała konwenanse obyczajowe i konwencje literackie.

W zbiorze12 opowiadań zatytułowanym Zdarzyło się po drodze (w oryginale Händelser på vägen) udało jej się poruszyć niemal wszystkie możliwe wątki i problemy, z jakimi spotykała się zarówno na co dzień w swoim środowisku rodzinnym i artystycznym, jak i poza jego przestrzennymi i czasowymi ramami (razem z nią wędrujemy między innymi po starej francuskiej prowincji czy wybieramy się na odległe górskie wycieczki po Europie): dzieciństwo, młodość i starość, choroba i śmierć, rodzina i samotność, przyjaźń i zdrada, trwanie, przemijanie i powroty, miłość i nienawiść, seksualność i erotyzm, bieda i wielkie pieniądze, podróż i dom rodzinny, nuda i szaleństwo, wreszcie pozycja kobiety i wartość jej życia jako jednostki i cząstki społeczeństwa…

Nie sposób streścić tutaj fabuły poszczególnych, króciutkich, jakby naszkicowanych piórkiem historii. Istotna jest raczej odmienna perspektywa, z jakiej patrzy autorka — jej szczególna wrażliwość i przenikliwość w ujmowaniu tradycyjnych zagadnień i konwencjonalnej na pozór tematyki w świeży sposób, narracja prowadzona często z punktu widzenia inaczej postrzegających świat bohaterów. „Stare”, zawsze obecne w społecznej rzeczywistości, pod piórem szwedzkiej pisarki staje się „nowym”, czymś niespodziewanym i często niezrozumiałym. Nierzadko niewygodnym dla odbiorcy na wielu różnych poziomach — moralnym, estetycznym, społecznym czy politycznym — bowiem Agnes von Krusenstjerna śmiało łamie zarówno obowiązujące dotąd standardy obyczajowe, jak i konwencje literackie.

Tom opowiadań opublikowany został po raz pierwszy w 1929 roku i podzielił mocno krytykę literacką w Szwecji i nie tylko. Pojawiały się opinie doceniające nonkonformizm, odwagę podjęcia ryzyka — narażającego pisarkę na osobiste ataki, a nawet towarzyskie wykluczenie (także ze względu na wątki autobiograficzne) — i jej nowatorski styl. Z drugiej strony podnosiły się dość liczne głosy oburzenia odbiorców, wskazujących na demoralizujący charakter demaskatorskiej prezentacji środowiska arystokratycznego i mieszczańskiego Szwecji w dwudziestoleciu międzywojennym.

Dziś przedstawiamy jego pierwszy polski przekład, którgo podjęła się Justyna Czechowska, tłumaczka ze szwedzkiego i norweskiego, laureatka Nagrody im. Wisławy Szymborskiej, stypendystka Towarzystwa Miłośników Twórczości Selmy Lagerlöf (Selma Lagerlöf-sällskapet). W 2023 roku Akademia Szwedzka uhonorowała ją nagrodą dla tłumaczy literatury szwedzkiej.

Na zbiór Zdarzyło się po drodze, przetłumaczony po raz pierwszy na język polski przez Justynę Czechowską i opublikowany w ramach kolekcji , składają się następujące opowiadania: Było sobie raz dziecko, Płonący bukiet, Pana Lundholma nie ma, Tajemnicza pani Öbeck, Bal u wojewody, Wokół krat, Figi i daktyle, Przemalowana kamienica, Zdarzyło się w pewnym pokoju, Wieczór w gospodzie, Markizat oraz Morderstwo.

Pobierz książkę 

O autorce

Agnes von Krusenstjerna — szwedzka pisarka modernistyczna, przyszła na świat 9 października 1894 roku w położonym na południu Szwecji Växjö. Dorastała w arystokratycznej rodzinie oficerskiej. Z wyjątkiem lat spędzonych w szpitalach psychiatrycznych mieszkała w domu rodzinnym aż do swego ślubu w 1921 roku. Na początku 1940 roku wykryto u niej guza mózgu. Agnes von Krusenstjerna zmarła 10 marca tego samego roku w Sztokholmie.

W 1909 roku cała rodzina przeprowadziła się do Sztokholmu, gdzie przyszła pisarka uczyła się w akademii nauczycielskiej i w Benninge Hemskola. Wówczas to pojawiły się u niej pierwsze objawy depresji maniakalnej, czego następstwem było wieloletnie leczenie w szpitalach psychiatrycznych w Göteborgu, Lund i Sztokholmie, a także w klinikach za granicą. Z powodu choroby, objawiającej się m. in. atakami histerii, na rok przed egzaminami maturalnymi Agnes von Krusenstjerna zmuszona była na zawsze opuścić szkołę. Po ślubie ze znacząco starszym pisarzem i krytykiem literackim, Davidem Sprengelem, sztokholmski dom pary stał się miejscem spotkań ówczesnego twórczego świata – bywali tu m. in. Johannes Edfelt, Gunnar Ekelöf, Eyvind Johnson, Ivar Lo-Johansson, Per Meurling czy Vilhelm Moberg.

Centralną osią życia pisarki jest nieustający bunt przeciwko środowisku, z którego się wywodziła – zarówno w sferze osobistej (jej małżeństwo postrzegane było przez krewnych jako mezalians), jak i w jej twórczości literackiej. Możliwe, że również nawracająca okresowo choroba psychiczna autorki była jakimś rodzajem naturalnej, instynktownej samoobrony i ekspresji niezgody na zastaną rzeczywistość – a zwłaszcza najbliższe otoczenie.

Twórczość Agnes von Krusenstjerna wywoływała kontrowersje, bowiem w otwarty sposób poruszała ona tematy erotyczne, w tym również wątki homoseksualne. Przez wielu krytyków uważana była za dekadencką, wręcz trywialną autorkę. Inni zachwycali się jej pisarstwem, porównując talent szwedzkiej literatki do geniuszy na miarę Marcela Prousta czy Davida Herberta Lawrence’a. Von Krusenstjerna zadebiutowała w 1917 roku powieścią Ninas dagbok, ale przełomowym dziełem w twórczości szwedzkiej pisarki stała się trylogia Tony: Tony dorasta, Tony się uczy, Ostatnie lata nauki Tony (1922-1926), w której skoncentrowała się na problemach dziecka zmagającego się z chorobą umysłową. Następnie ukazał się zbiór powieściowy pod wspólnym tytułem Panny von Pahlen (1930-1935), poświęcony kobiecej tożsamości i seksualności. Literacką biografię Agnes von Krusenstjerna zamyka autobiograficzny cykl Uboga szlachta (1935-1938), który jest rodzajem moralnego i emocjonalnego rozliczenia z własnym środowiskiem i polemiką ze stylem życia oraz myślenia szwedzkiej arystokracji.

Autorka była ostro atakowana przez konserwatystów, przedstawicieli grup religijnych i sympatyków nazizmu za swoje autentyczne, erotyczne opisy i rewelacje na temat zdeprawowanego stylu życia klas wyższych. Twórczość pisarki w okresie międzywojennym odegrała ważną rolę w szwedzkiej debacie na temat praw kobiet.

O tłumaczce

Justyna Czechowska — literaturoznawczyni, animatorka kultury, tłumaczka ze szwedzkiego i norweskiego, autorka artykułów, antologii i wywiadów. Współzałożycielka Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury. Studiowała na uniwersytetach w Göteborgu, Sztokholmie i Uppsali literaturoznawstwo, kulturoznawstwo oraz slawistykę. Pracowała między innymi jako koordynatorka międzynarodowych projektów kulturalnych i agentka literacka. Jest laureatką Nagrody im. Wisławy Szymborskiej 2018 za przekład książki Linn Hansén Przejdź do historii oraz stypendystką Towarzystwa Miłośników Twórczości Selmy Lagerlöf (Selma Lagerlöf-sällskapet). W 2023 roku Akademia Szwedzka uhonorowała ją nagrodą dla tłumaczy literatury szwedzkiej. Od 2015 r. współtworzy program festiwalu Odnalezione w tłumaczeniu. 

Specjalizacje: esej, humanistyka, poezja, proza.

Wybrane tłumaczenia:

Kristin Berget, A gdy zrobi się jasno, będzie fantastycznie, Lokator Media 2023Anna Nordlund, Selma Lagerlöf. Nowoczesna Szwedka, Osnova 2022Matilda Voss Gustavsson, Klub, Wielka Litera 2020Therese Bohman, O zmierzchu, Wydawnictwo Pauza 2019Stig Dagerman, Poparzone dziecko, Wydawnictwo Poznańskie 2020Athena Farrokhzad, Cykl biały, Lokator 2018Linn Hansén, Przejdź do historii, Lokator Media 2017Tove Jansson, Listy, Marginesy 2016Tove Jansson, Kobieta, która pożyczała wspomnienia, Czarne 2023Ida Linde, Na północ jedzie się, by umrzeć, Lokator Media 2017Ulla-Lena Lundberg, Lód, Marpress 2022Agneta Pleijel, Zapach mężczyzny, Karakter 2017Bea Uusma, Ekspedycja. Historia mojej miłości, Marginesy 2017Nina Wäha, Testament, Wydawnictwo Poznańskie 2022Ebba Witt-Brattström, Miłosna wojna stulecia, Lokator 2018.

O projekcie

„Feministyczne inspiracje. Popularyzacja skandynawskiej literatury feministycznej”.

Celem projektu jest przybliżenie polskim czytelnikom i czytelniczkom literatury klasycznej szwedzkich i norweskich autorek z feministycznego nurtu literatury skandynawskiej.. W ramach projektu przetłumaczymy na język polski osiem dzieł literackich z języka szwedzkiego oraz dwa z języka norweskiego. Do projektu wybraliśmy twórczość dziewięciu autorek: Victoria Benedictsson (zm. 1888), Karin Boye (zm. 1941), Sophie Elkan (zm. 1921), Agnes von Krusenstjerna (zm. 1940), noblistka Selma Lagerlöf (zm. 1940), Helena Nyblom (zm. 1926) i Elin Wägner (zm. 1949), Amalie Skram (zm. 1905) i noblistki Sigrid Undset (zm. 1949).

Wszystkie publikacje, które powstaną w ramach projektu, zostaną opublikowane na Wolnych Lekturach na wolnej licencji. Czytelnicy i czytelniczki będą mogli za darmo przeczytać ebooki i wysłuchać audiobooków.

Podobał Ci się materiał? Możesz wesprzeć go na Patronite lub BuyCoffee

Grupa Twórcza Qlub Xsiążkowy

Grupę tworzyło kilka przypadkowo dobranych, sfrustrowanych indywiduów, które zapragnęły poklasku, pieniędzy i niezasłużonej sławy. I żeby ich zaprosili do telewizora. Ich współpraca przy kampanii od samego początku przebiegała bardzo źle z powodu wielowektorowej, odwzajemnionej nienawiści. Oraz bezinteresownej zawiści.

​Oczywiście GTQX w wyniku wielkiej kłótni na spotkaniu założycielskim przestała istnieć, a jej członkowie spotykają się od tego czasu wyłącznie w sądach.

Social Media

Nagrody i wyróżnienia

© Wszelkie prawa zastrzeżone. Nie czytasz? Nie idę z Tobą do łóżka!

Artur Kawa 2011-2022